ریاست مرکز تحقیقات مخابرات، عضو هیئت مدیره شرکت مخابرات، مجری طرح دیتای شرکت مخابرات ایران و مسئول طراحی شبکه دیتای کشور، نماینده وزیر پست و تلگراف و تلفن در کمیته خرید ماهواره زهره، معاون فناوری فضایی سازمان فضایی ایران، دبیر کمیسیون مدیریت فضای مجازی شورای عالی امنیت ملی، دبیر شورای فنی سازمان صدا و سیما و مشاور فنی رییس این سازمان، معاون تکنولوژی مدیر دفتر فناوری اطلاعات و مدیر شبکه علمی کشور سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی، رئیس پژوهشکده ماهواره پژوهشگاه فضایی سازمان فضایی، مجری طرح تحقیقاتی ماهواره مخابراتی مصباح و ماهواره آیات ( زلزله شناسی)، عضو شورای فناوری مجمع تشخیص مصلحت نظام بخشی از سوابق محمد حسن انتظاری است.
دبیر شورای عالی فضای مجازی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی از آخرین مسئولیت های وی تا پایان شهریور 94 بوده است و هم اکنون عضو شورای عالی فضای مجازی کشور هستند.
عدم شفافیت موجود در شبکه ملی اطلاعات که در هفته دولت توسط محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با سخنرانی جهانگیری معاون اول دولت یازدهم افتتاح گردید، موجب شد تا مصاحبه ای تخصصی با آقای انتظاری بعنوان یکی از کارشناسان ارشد این حوزه که سوابق و تجربیات ارزنده فوق را دارد داشته باشیم.
در ادامه شرح این مصاحبه از نظرتان می گذرد:
آقای انتظاری اولین سوال اینکه در این افتتاحیه که دولت در هفته دولت برگزار کرد، دقیقا چه چیزی افتتاح شد؟
البته من آنجا به اصطلاح حضور نداشتم. اینکه آنجا دقیقا چه مطالبی ارائه شد را در جریان نیستم ولی اینطور که گفتند فاز اول شبکه ملی اطلاعات بوده است که عنوان کرده‌اند ولی اینکه دقیقا چه چیزی ارائه شد را در جریان نیستم. یک چیزهایی از داخل مصاحبه‌ها فهمیدم.
با توجه به این که شما رئیس سابق مرکز ملی فضای مجازی و عضو فعلی شورای عالی فضای مجازی هستید، لطفا در خصوص چیستی فاز یکی که دولت مدعای آن شد توضیح بفرمایید.
در جلسه شورای عالی فضای مجازی که شب قبل افتتاحیه، شنبه (6 شهریور 1395) گزارشی را وزارت ارتباطات ارائه دادند و بعد از آن صحبت‌ها و ارائه‌های آقای دکتر فیروزآبادی آن گزارش وزارت ارتباطات را مقداری تصحیح و تکمیل کرد. واقع آن چیزی که از مجموع این صحبت‌ها و گزارشاتی که در شورا دادند من استنباط کردم، این است که الان دولت در حال اصلاح وضع موجود است. یعنی وضع موجودی که در کشور وجود دارد را اصلاح می‌کنند، به نحوی که بشود در راستای طرح اصلی شبکه ملی اطلاعات قرار بگیرد. ظاهراً یک یا دو فاز اصلی وجود دارد. فاز اول، اصلاح وضع موجود که تا سال 95 ادامه پیدا می‌کند و دیگری طراحی اصلی شبکه ملی اطلاعات که بعد از فاز اول در بلند مدت شروع خواهد شد. یک کار خوبی هم که انجام دادند همین راه انداختن IXP بوده است که مانع خروج بخشی از ترافیک داخلی به خارج می شود.
اولین IXP را خاطرم است که در سال 1390 آقای خسروی رئیس سابق شرکت زیر ساخت افتتاح کرد... دومین IXP را نیز در آن مقطع زمانی راه‌اندازی شد، ولی افتتاحیه آن در سال 92 صورت پذیرفت. صحبت‌های آقای جهانگرد و بقیه مدیران وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت یازدهم می‌گفتند زیر ساخت اصلی که برای شبکه ملی اطلاعات نیاز هست شامل IXP، دیتا سنتر، CDN، فیبر نوری است. ولی وقتی به اخبار مراجعه می شود می بینیم که همه این زیر ساخت مورد نیاز، سه سال پیش وجود داشته است. سوالی که مطرح می شود این است که چرا این افتتاحیه سه سال پیش رخ نداد، در حالیکه زیر ساخت موجود با سه قبل برای تکمیل معماری شبکه ملی اطلاعات تغییری نکرده است؟
بله مثلا دیتا سنتر و IXP قبلا بوده است الان این مجموعه را بیشتر زیربار می برند. از صحبتی که من از آقای جهرمی (مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت ) در جلسه دیگری شنیدم این بود که اپراتورها و یا شرکت‌های سرویس دهنده را ذیل خدمات چهار IXP موجود می برند تا آنها اطلاعاتشان را از این طریق ارتباط به بقیه کاربران بدهند یعنی روی اینترنت این شبکه را جلو ببرند. فرمایش شما درست است. انشا‌ءالله الان یک مقدار کار شتاب بهتری می‌گیرد.
نمی‌شد فاز اول شبکه ملی اطلاعات را سه سال پیش افتتاح کرد؟
چرا میشد. به نظر می‌آید که در این زمینه یک مقدار تعلل و تأخیری وجود دارد. به هرحال بعد از مدت‌ها که شبکه ملی اطلاعات تصویب شورای عالی رسید و با توجه به تأکیدی که حضرت آقا روی این قضیه داشتند، شاید در این زمینه وزارت ارتباطات به آن شناخت دقیقی که چه کار باید بکند، نرسیده بوده و حالا به نظر می‌آید که با تغییراتی که در وزارت‌خانه اتفاق افتاده و مجری‌های جدیدی که به آن اضافه شده‌اند، این کار دارد شکل و سر و سامان بهتری گیرد ولی به نظر می‌آید که الان با اینکه شبکه ملی اطلاعات داشته باشیم فاصله زیادی داریم.
آقای مهندس، انتظار ما از شبکه ملی اطلاعات چی هست ما چه انتظاری از آن داریم ؟
تعریفی که از شبکه ملی اطلاعات شده، یک تعریف بسیار معقول و فنی و استراتژیک هست معنی آن این است که ما اطلاعاتی را که ما در داخل کشور نیاز داریم با تکنولوژی روز دنیا در داخل کشور تولید کنیم یعنی به لحاظ پهنای باند نیز آخرین تکنولوژی را باید استفاده کردند. بخصوص اینکه مدیریت این شبکه فضای مجازی در داخل کشور باشد، تأکید می‌شود. مدیریت می بایست در دست خودمان باشد.
الان اگر همه اطلاعات روی اینترنت باشد؛ مدیریت آن در دست در کشور نخواهد بود و به همین دلیل است که ما در حال توسعه بسیار گسترده در فضای مجازی کشور هستیم و باید هم اینگونه باشد. این امر اجتناب ناپذیر است. بنابراین حاکمیت کشور اقتضا می‌کند که مدیریت فضای مجازی در دست خودمان باشد وگرنه ما استقلالی در حوزه فضای مجازی نخواهیم داشت.
تا الان هم تأخیر بوده است و این تأخیر بایستی جبران بشود. علاوه بر وزارت ارتباطات، یک عزمی نیز باید در کل دولت ایجاد شود. الان در بحث دولت الکترونیک بسیار عقب هستیم. در رابطه با توسعه تولید اطلاعات و محتوا، فوق‌العاده عقب هستیم. مکانیزم‌ها و ساز و کارهای حمایتی آن موجود نیست و مقررات مربوط به آن هم وضع نشده است. این هست که باید در تمامی این ابعاد انشا‌ءالله یک فعالیت جدی‌ای صورت بگیرد.
آقای مهندس، معمولا محتوای ویدئو حجم بیشتری نسبت به دیگر محتواها دارد و الان محتواهای ویدئویی که در اختیار کاربر ایرانی در اینترنت موجود است، عمدتا تولید داخلی نیستند و غالبشان را فیلم ها و سریال های امریکایی تشکیل می دهند. کاری که الان در حال صورت پذیرفتن است، منجر به این می شود که ما بجای اینکه محتوا را داخلی کنیم، ترافیک را داخلی می کنیم و محتوای خارجی با سرعت بیشتر و قیمت بسیار پایینتری به دست کاربر می رسد، چرا که با این عملکرد، سایت های اینترنتی تشویق می شود دیتاهای خارجی خود را به هاست های داخلی انتقال دهند. آیا این عملکرد منجر به دست یابی اهداف شبکه ملی اطلاعات خواهد شد؟
باید یک سیاست دقیقی در این زمینه تدوین بشود. اتفاقا در بعضی از گروهای فکری، روی این قضیه کار می‌شود. ما باید اطلاعات ملی مورد نیاز خودمان را در داخل تولید بکنیم و توسعه بدهیم و در عین حال بتوانیم آن را قابل استفاده برای خارج از کشور هم بکنیم. از طرف دیگر اطلاعات مفیدی که در خارج از کشور وجود دارد را بومی کنیم و در اختیار کاربران داخل خودمان قرار بدهیم. اینها یک کار جدی و برنامه‌ی دقیقی می‌خواهد. یک تقسیم کار جدی ملی هم از این امر انجام شده است. در سال 93 زمانی که مسئولیت شورای عالی فضای مجازی با بنده بود، شرح وظایف وزارت خانه‌ها و دستگاه‌های مختلف ابلاغ شده است و الان باید از دستگاه ها و وزارت خانه اجرای این دستورالعمل مطالبه شود.
خب الان ساز و کار قانونی وجود دارد که شبکه ملی اطلاعات صرفا به داخلی کننده ترافیک تبدیل نشود؟ ساز و کار قانونی ای برای الزامی شدن دولت وجود دارد؟ مثلا 70 درصد محتوای ترافیک داخلی باید داخلی باشد. آیا چنین سازوکار قانونی ای وجود دارد؟
این ساز و کار در برنامه های مختلفی ابلاغ شده است. ما طرحی را در مرکز ملی فضای مجازی طراحی کردیم و در سیاست های کلی برنامه ششم که مقام معظم رهبری به دولت ابلاغ فرمودند، آمده است. در خصوص دولت الکترونیک هم به همین صورت است.
اما صرف ابلاغ قانونی کفایت نمی کند. در این زمینه ضمانت های اجرایی لازم است تا اینکه، این کار اتفاق بی افتد. همت و عرق افرادی هم که مجری هستند، در این زمینه خیلی موثر است. یعنی اینکه بخواهند که این کار اتفاق بی افتد و اگر نخواهند، مسئله همانطور که هم اکنون در کشور ملاحظه می فرمایید، طولانی می شود.
اینها مجموعه عواملی است که باعث می شود که کار به کندی پیش رود. واقعا هم کار تا به حال به کندی پیش رفت. باید یک تغییری اتفاق بی افتد.
راه اندازی شبکه ملی اطلاعات و راه اندازی ساز و کاری که تولید محتوای بومی ما را افزایش دهد، حکم دو بازو را دارند که به نظر می رسد می بایست با یکدیگر پیش روند. اگر شبکه ملی اطلاعات را ما زودتر افتتاح کنیم و آن سازوکار را در نظر نگرفته باشیم، ما وارد کننده ارزان و پر سرعت محتوای خارجی می شویم و این خود آثار زیان بار فرهنگی به جا می گذارد.
بعضی از کارشناسان اتفاق نظر داشتند که نیازی به شبکه ملی اطلاعات نیست و با خود اینترنت مساله حل می گردد. این چیزی که شما می فرمایید آن منظور را می رساند.
ولی منظور من چنین چیزی نبوده است.
شبکه ملی اطلاعات زیر ساخت فضای مجازی در کشور است. اگر بخواهیم تولید محتوا بر روی شبکه ملی اطلاعات اتفاق بیافتد، اول باید شبکه ملی اطلاعات ایجاد شود. در عین حال حرف جنابعالی هم درست است. یعنی باید در حوزه تولید محتوا، مثل همین شبکه های اجتماعی، مثلا چیزی شبیه تلگرام، که بخش های اقتصادی و اجتماعی و حتی بخش ها فرهنگی ما را در اختیار خودش گرفته است. واقعا باید در بحث تولید محتوا، دستگاه ها به طور جد کار خودشان را انجام بدهند. مهمترین اقدام زیر بنایی برای افزایش تولید محتوا ایجاد مقررات راحت برای کاربران است که بتوانند نیازهای کشور در حوزه تولید محتوا در فضای مجازی را بر طرف کنند.
در افتتاحیه صحبتی از سوی رئیس سازمان فناوری اطلاعات مطرح شد مبنی بر اینکه آثار ملموس ایجاد شبکه ملی اطلاعات را می توان در افزایش سرعت و کاهش قیمت بیش از 10 برابری اینترنت مشاهده کرد بطوریکه قبل از این دولت، قیمت 128 کیلوبایت 12 هزار تومان بوده و الان قیمت 2 مگا بایت 12 هزار تومان شده است و این از آثار حرکت دولت برای ایجاد شبکه ملی اطلاعات است. آیا می توان افزایش پهنای باند بین المللی از 60 گیگابیت بر ثانیه به حدود 700 گیگابیت بر ثانیه و تغییر معادلات بازار را به نام شبکه ملی اطلاعات نوشت؟
من چون در مراسم نبودم، نمی توانم در این خصوص اظهار کنم، البته پایین آمدن و ارزان شدن قیمت پهنای باندی که در اختیار کاربر قرار می گیرد، یک شاخص عمده است، ولی این پهنای باند باید داخلی باشد نه پهنای باند بین الملل. اما، برای اینکه ببینیم شبکه ملی اطلاعات در حال طراحی هست یا نیست. به اجرا در می آید یا نمی آید؛ از مرحله طراحی تا پیاده سازی، شاخص های تکنیکی باید تعریف شود و آن شاخص ها نظارت شود که اتفاقی افتاده است یا خیر.
به نظر من باید این سوال را اینگونه پاسخ دهیم، که باید یک تیم مستقلی با شاخصه های کاملا مشخص که به تصویب شورای عالی فضای مجازی رسیده باشد، تمامی مراحل طراحی، اجرا و پیاده سازی شبکه ملی اطلاعات نظارت کند. اگر غیر از این باشد، صرفا در حد گفتگو خواهد شد و نمی شود مطمئن بود.
الان هیچ سندی وجود ندارد که بتوان مبتنی بر آن سند، عملکرد دولت در خصوص شبکه ملی اطلاعات راه اندازی کرد. درست است؟
نه. سندی نداریم.
آیا شورای عالی فضای مجازی چنین خواسته ای را از دولت نداشته است؟
چرا. متعدد و مکرراً از وزارت ارتباطات خواسته بودم که یک گزارش کتبی در رابطه با نحوه طراحی، متدولوژی، تیم طراحی و ... ارائه بدهند ولی متاسفانه وزارت ارتباطات چنین گزارشی را ارئه نکرده است و در جلسه آخر شورای عالی فضای مجازی هم در حد پاورپوینت گزارش دادند. پاورپوینت سندیت علمی را اصلا ندارد و ما همچنان منتظریم گزارشات ارائه شود تا مسیر علمی نظارت بر کار شکل گیرد، چون می دانید که طرح باید به تصویب شورای عالی فضای مجازی برسد. در شورای عالی هم اینگونه نیست که در جلسه مطرح شود؛ ساز و کار خودش را دارد. یک گروه نظارتی که در مرکز ملی فضای مجازی تشکیل شده است، باید مستندات طرح را بر اساس شاخص ها ارزیابی کند، گزارش های نظارتی تهیه کند و آن گزارش در صحن شورا به تصویب برسد. آن موقع می توان مدعی شد مسیر علمی تصویب طرح طی شده است و هنوز این کار اتفاق نیفتاده است.
مقام معظم رهبری در پیوست حکم اعضای شورای عالی فضای مجازی در سال 1390، ابلاغ فرمودند: «ضروری است تا قبل از راه اندازی شبکه ملی اطلاعات و پروژه‌های اقماری آن، از بالا بردن سرعت اینترنت و ایجاد مطالبات کاذب برای کاربران به جد پرهیز کنید.» ولی متاسفانه در این دولت طبق گزارشاتی که وزیر ارتباطات داده اند، سرعت اینترنت و پهنای باند داخلی و خارجی بیش از 10 برابر شده و در مقابل اقدام خاصی در حوزه شبکه ملی اطلاعات رخ نداده است. عملا حکمی که معظم له ابلاغ کردند، زیر پا گذاشته شده است. سوال این است که چرا حکم رهبر انقلاب اجرایی نشده است؟ چرا شورای عالی فضای مجازی این دستور رهبری را از دولت مطالبه نکرده است؟
مهمترین مطالبه شورای عالی فضای مجازی از دولت و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، طراحی و پیاده سازی شبکه ملی اطلاعات بوده برای اینکه همانطور که شما گفتید کار جلو برود. ولی تا الان کار از سمت دولت به عقب افتاده و حالا امیدواریم کار مقداری سرعت بگیرد. بنابر این این قضیه به این صورت در شورا و جمع های تخصصی مطرح می شد. از نظر من شبکه ملی اطلاعات یک مطالبه عمومی هست. مطالبه ای که تعلل در ان، خسارت های جبران ناپذیری در عرصه فرهنگی و اقتصادی به جای خواهد آورد. امیدواریم ان شاء الله دوستان مقداری جدی تر به این قضیه بپردازند.
